Türkiye zeytinciliğinde yeşil dönüşüm alarmı

Sürekli dile getiriyorum: “Ülkemizin zeytin ağaçları, iklim krizi‘nden tamamen muaf değildir.” Üreticiler sık sık belirtiyor: Zeytin ağaçları, Akdeniz iklimine uyum sağlıyor olsa da, iklim değişikliğinin getirdiği sıcaklık artışları, kuraklık, düzensiz yağışlar ve aşırı hava olayları verim ve kalite üzerinde olumsuz etki yapıyor.

Örneğin, Ege ve Akdeniz bölgelerinde gözlemlenen artan sıcaklıklar ile su kıtlığı, zeytinlerin çiçeklenme ve meyve tutum dönemlerini zorlaştırıyor. Bunun yanı sıra, zeytin sineği gibi zararlılar da değişen iklim koşullarından daha fazla etkilenebilir.

Öte yandan, zeytin ağaçlarının dayanıklılığı bazı önlemlerle desteklenebilir. Sulama altyapısının iyileştirilmesi, kuraklığa dayanıklı çeşitlerin tercih edilmesi ve organik tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması gibi adımlar, olumsuz etkileri azaltabilir. Ancak, iklim krizinin küresel boyutu çerçevesinde, Türkiye‘deki zeytinliklerin de bu durumdan kaçınmak mümkün değil. Yerel ve uluslararası düzeyde iklim politikalarının güçlendirilmesi, bu etkilerin hafifletilmesi açısından kritik önem taşımakta.

TÜRKİYE’DE ZEYTİNCİLİK SEKTÖRÜ İKLİM KRİZİNİ NASIL YAŞIYOR?
Proje Evi Kooperatifi öncülüğünde bir yıl süren yoğun çalışma sonucunda hazırlanan “Türkiye Zeytinciliğinde İklim Değişikliğine Uyum ve Yeşil Dönüşüm” Raporu, ben yurtdışındayken yayınlanmış; şimdi okuyabildim. Rapor, iklim değişikliğinin Anadolu’daki zeytin ve zeytinyağı üretim süreçlerine etkilerini ve Türkiye’deki zeytincilik ekosisteminde yer alan aktörlerin iklim değişikliği ve Avrupa Yeşil Mutabakatı konusundaki farkındalık, tutum ve davranışlarını gözler önüne seriyor; sürdürülebilir ve doğa dostu zeytincilik için stratejik öneriler ortaya koyuyor.

Türkiye, zeytin ağacı varlığı ve üretim kapasitesi bakımından dünyada üst sıralarda yer alıyor; ülkemizde yaklaşık 200 milyon zeytin ağacı bulunmakta ve toplam zeytinlik alan yaklaşık 850.000 hektarı aşmaktadır. Bugün, yaklaşık 400.000 ailenin geçim kaynağını oluşturan zeytin üretimi ve zeytinlik alanlarımız, insan kaynaklı tehditler yanında küresel iklim değişikliğine bağlı aşırı hava olayları, ani sıcaklık dalgalanmaları, su stresi, beklenmedik don olayları ve hastalıkların şiddetli seyri gibi etmenler nedeniyle ekolojik ve ekonomik açıdan kırılgan bir yapıya sahip. İklim krizinin insan kaynaklı risklerle birleşerek zeytin ve zeytinyağı üretimi üzerinde ciddi baskı oluşturması günümüzde hazırlandı olan “Türkiye Zeytinciliğinde İklim Değişikliğine Uyum ve Yeşil Dönüşüm” Raporu, Türkiye’deki zeytinciliğin mevcut durumunu anlamada önemli bir belge niteliğinde.

Özetlemek gerekirse:
Rapor, Proje Evi Kooperatifi tarafından Avrupa Birliği’nin desteğiyle, Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi (UZZK) ve Slow Food işbirliğiyle yürütülen Anatolivar – Anadolu’da Zeytin Üreticisi Toplulukların Güçlendirilmesi Projesi çerçevesinde proje ortaklarından Yerküre Yerel Çalışmalar Kooperatifi ile birlikte hazırlandı.

Çalışma kapsamında Marmara’dan Güneydoğu Anadolu’ya uzanan 6 ana zeytin üretim bölgesinde zeytin ve zeytinyağı üreticileri, işletmeler, ilgili kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları ve akademisyenlerle birebir görüşmeler yapılarak kapsamlı bir anket çalışması gerçekleştirildi.

RAPORDAN ÖZET BAŞLIKLAR
● İklim krizine bağlı olarak artan sıcaklıklar, düzensiz yağış rejimleri, beklenmeyen don olayları ve su kaynaklarının azalması gibi unsurların üretimde önemli dalgalanmalara yol açtığı ve sektörün ekonomik sürdürülebilirliğini tehdit ettiği gözlemleniyor. Katılımcıların büyük çoğunluğu iklim değişikliğinin etkilerini derinlemesine deneyimlerken, bu durumu kavramsal olarak tanımlamakta güçlük çekiyor. Özellikle üreticiler, karşılaştıkları iklim olaylarını bireysel tecrübeleriyle sınırlı bir şekilde değerlendirirken, insan etkisiyle meydana gelen iklim krizini tam olarak içselleştirmede zorlanıyor. Bu noktada, üreticilerin iklim değişikliğine uyum kapasitelerinin artırılmasına yönelik çalışmaların önemine değinmek mümkün.

● Bölgeye özgü yerel zeytin çeşitleri, genetik yapı itibariyle iklim krizine kısmen dirençli olsa da, ekonomik etkenler ve piyasa koşullarının baskısı sebebiyle bu çeşitlerin korunması ve yaygınlaştırılmasında zorluklar yaşanıyor. Bu bağlamda, sektörde yerel zeytin çeşitlerinin muhafazası ve ekonomik değerlerinin artırılması için Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesi ve teşvik mekanizmalarının güçlendirilmesi kaçınılmaz. Ayrıca, son yıllarda coğrafi işaret sertifikası ve markalaşma stratejileriyle yerel çeşitlere olan ilginin artması, bazı bölgelerde bu çeşitlerin korunması ve yaygınlaştırılmasına yönelik olumlu bir çabanın ortaya çıktığını gösteriyor.

● Türkiye’de zeytincilik sektörünün iklim değişikliğine uyum sağlaması ve sürdürülebilirliğinin artırılması için üretimden pazarlamaya, işleme süreçlerinden tüketiciye ulaşma aşamalarına kadar geniş çaplı bir dönüşüm gerekmekte. Ancak bu dönüşüm, zeytin ağacının kültürel ve ekonomik değerlerini koruyarak yeşil dönüşüme dayalı bir perspektifle gerçekleştirilmelidir.

● Avrupa Yeşil Mutabakatı (AYM), çevre korumanın ötesinde sürdürülebilir kalkınma ve ekonomik dönüşümü içeren, karbon emisyonlarının azaltılması, kaynak kullanımının optimize edilmesi ve tarım sektörünün dayanıklılığının artırılması gibi hedefler barındıran kapsamlı bir strateji sunuyor. Fakat çalışma, zeytin ve zeytinyağı sektöründeki paydaşların Avrupa Yeşil Mutabakatı ve ilgili hedefler konusunda sınırlı bir farkındalığa sahip olduğunu ortaya koyuyor.

● Araştırmanın gösterdiği üzere, toprak yönetimi ve agroekolojik yöntemlerin benimsenmesi, iklim değişikliğine karşı sektörel dirençliliğin artırılması için önemli adımlardan biridir. Kompost kullanımı, örtü bitkileri ve minimal toprak işleme uygulamaları ile zararlı mücadelelerinde biyolojik yöntemlerin yaygınlaştırılması, üretimdeki riskleri azaltırken ekosistem hizmetlerini de destekler. Ayrıca, enerji verimliliğinin artırılması ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı, zeytinyağı üretim tesislerinin sürdürülebilirliğini sağlayabilir.

Odatv.com