Doğa olayları ve politikanın gölgesinde zeytin hasatı başladı
Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği‘nin verileri, yüzeyde görkemli bir tabloya rağmen acı gerçekleri ortaya koyuyor. 1 Kasım 2023-30 Eylül 2024 döneminde 265 bin ton zeytinyağı ihraç edilip 470 milyon dolar gelir elde edilirken, bu sezon aynı zaman diliminde rakamlar 49 bin ton ve 244 milyon dolara gerilemiş durumda.
İhraç miktarı yüzde 24, ihracat geliri ise yüzde 48 oranında küçülme gösterdi. Sofralık zeytin ihracatında ise umut verici artış yaşandı: 78 bin tondan 100 bin tona yükselerek gelir 210 milyon dolardan 255 milyon dolara çıktı; bu durum en azından bu segmentte moral sağlıyor. Buna karşın, 2023-2024 döneminde litre başına 7,22 dolara ihraç edilen zeytinyağının fiyatı 4,96 dolara düştü; kur baskısı ve artan rekabet dezavantajı, ihracatçıları zora soktu.
KISITLAMALAR VE DESTEK AÇIĞI
Dış ticaret politikalarındaki istikrarsızlık, ihracattaki bu daralmanın en önemli nedeni olarak öne çıkıyor. 2021-2024 arasında dört kez uygulamaya konulan kısıtlamalar – dökme ve varilli yağ yasağı, fon uygulamaları, kota sınırlamaları – sektörü adeta felç etti. Üretici tarafında ise işçilik, gübre ve sulama maliyetleri artarken, devlet desteğinin azalması durumu daha da zorlaştırdı. 1998 yılında kilogram başına 40 sent olan destek primi, 2024’te 3 sente geriledi; 37 sentlik erozyon, çiftçiyi zayıf bıraktı. 2025 itibariyle zeytinyağı, planlı üretim kapsamının dışına çıkarıldı ve stratejik ürünlere ayrılan paydan (ayçiçeği, kanola gibi) hiçbir fayda sağlanamadı. Dekar başına 244 liralık genel destek ve yeni bahçe kurulumuna 310 liralık teşvik var; fakat mevcut ağaçlar ve üretim için somut destek sunulamıyor. İhracatta fonlar geri kazanılsa bile, kaybedilen pazarların eski konumuna gelmesi yıllar alacak.
